به گزارش خبرگزاری «حوزه» از اهواز، یکی از دغدغه‌های نظام مقدس اسلامی، اسلامی شدن سیستم بانکی کشور می‌باشد، که البته منظور از بانکداری اسلامی نقطه مقابل بانک داری ربوی است. ولی نه‌تنها در ایران بلکه در جوامع اسلامی گذشته نیز، مسلمانان هم استقبال چندانی از توزیع پول در بانکداری مبتنی بر سیستم غرب که معمولاً منتج به ربا می‌شود، نداشتند و به همین منظور نیز سرمایه‌های خود را معمولاً در بانک‌ها سپرده‌گذاری نمی‌کردند.

اما دلیل مردم ایران و سایر مسلمانان برای سرمایه‌گذاری در بانک‌های مبتنی بر شریعت اسلام این است که در بانک‌های اسلامی، متصدیان، پول مشتریان خود را بدون تعهد مستقیم و غیر مستقیم به پرداخت ثابت به سپرده‌های آنها دریافت کرده ولی اصل بازپرداخت سپرده‌ها را به هنگام درخواست سرمایه‌گذار تضمین می‌کنند.

نکته قابل‌توجه در بانکداری اسلامی این است که نه‌تنها دریافت سود «البته آنچه در اسلام ربا محسوب می‌شود» ممنوع است، بلکه اوراق قرضه، عقود مدت‌دار و قراردادهای بانکی خاص که به شکل رایج در غرب، همچون در بانک‌های آمریکایی، نیز وجود دارد، ممنوع می‌باشد.

همچنین «بر اساس قوانین بانک اسلامی شخص نمی‌تواند چیزی که هنوز وجود خارجی ندارد و یا مالک آن نیست را معامله کند»؛ چراکه در بانکداری اسلامی در مقابل سود موردنیاز در راستای ابقای این سیستم از راه‌هایی همچون بستن قراردادهای مشارکتی استفاده می‌کنند و بدین ترتیب بانک در یک پروژه به‌عنوان شریک وارد می‌شود و سهمی از سود حاصل دریافت کرده و اگر پروژه‌های موردنظر و طرف قرداد بانک ورشکسته شوند دارایی بانک نیز از بین خواهد رفت.

ایده بانکداری اسلام مقابل بانکداری ربوی...

ظرفیت‌های بانک‌های اسلامی برای مشارکت در توسعه غیرقابل‌انکار بوده و امکانات چشمگیری از این طریق نصیب سرمايه خواهد شد که به چند نمونه آن اشاره می‌کنیم:

۱- در بانکداری مبتنی بر احکام اسلامی توانایی بیشتری برای جلب وجوه نقدی قابل سرمایه‌گذاری دارند زیرا مبنای آنها مشارکت است.

۲- بانکداری اسلامی توانایی بیشتری برای تخصیص منابع مادی به بهترین کاربردهای مربوط به اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد.

۳- در بانکداری اسلامی با تخصیص منابع مالی بر مبنای تولید و کار آیی اقتصادی، به‌طور مستقیم در توزیع عادلانه درآمد ملی توأم با توسعه اثرگذار است اما در بانک‌های سنتی موضوع عدالت در توسعه اقتصادی موردتوجه نیست.

وجود بانکداری اسلامی و توجه به مشارکت صرفاً به معنای سهیم شدن در تحقق عدالت در توزیع درآمد بین صاحبان وجوه نقد قابل سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران نیست بلکه همچنین به خاطر توسعه رفتارهای مثبت در میان افراد است که این امر حیاتی در توسعه سالم و پایدار ضروری می‌باشد.

این ایده اسلام دقیقاً در نقطه مقابل سیستم ربوی است که می‌پذیرد بخشی از جامعه فقط به خاطر پس‌انداز پول یا ثروت به ارث رسیده از دیگران که ممکن است سرمایه‌های نقدی آنها از طریق مشروع یا غیر مشروع به دست آمده هیچ‌گونه فعالیتی نکند؛ مثلاً در گزارش‌های منتشر شده در پادشاهی بریتانیا در چهل سال پیش، بیان گردید که ممکن است افزایش تعداد شرکای خوابیده و غیر فعال، یکی از عوامل کاهش رشد اقتصادی محسوب شود.

*شاخصه های بانکداری اسلامی

حال سؤال اینجاست شاخصه‌هایی که بانک‌های کشور ما باید منطبق بر آن باشند کدامند؟

از جمله ملاک‌هایی که باید در بانک‌های کشور اسلامی ما باشد التزام به مقاصد دین مبین اسلام در تمام معاملات و تصرفات و تلاش  برای بهترین کارایی در فعالیت‌ها است. زمانی که کارایی موردنظر متحقق شد و موفقیت و سود بالا البته در صورت کنار گذاشتن ربا بر مبنای مشارکت سود و زیان حاصل شد دیگر کسی نمی‌تواند در توجیه‌پذیری اقتصادی این بانک‌ها تردید نماید و وقتی که این موفقیت بر اساس اصول شرعی سالم تحقق یابد آنان که از معامله با ربای صریح ابایی ندارند بر عملکرد این بانک‌ها خرده نمی‌گیرند که این بانک‌ها نیز بر مبنای ربا عمل نمایند.

*تلاش عمومی و همگانی ملت لازمه کارآمدی بانکداری اسلامی است

دیگر مبنایی که ذکر می‌شود این است که برای موفقیت بانکداری اسلامی نیاز به فراهم شدن بستر و تلاش عمومی است. این بسترسازی هم باید در سطح خرد و هم در سطح کلان، آن‌هم بدون افراط‌وتفریط و فقط در راستای تحقق شریعت نبوی(ص) صورت پذیرد. بستری که هم از نظر شناخت اسلامی و هم به لحاظ معیشتی مردم در جامعه قابل‌اجرا باشد.

بستری که در آن از سوی قانون‌گذاران و بانک‌های مرکزی حمایت لازم برای مقابله با ربا صورت پذیرد تا در جامعه اسلامی رباخواران را بر غیر رباخواران ترجیح ندهند و رباخواری ملاک تعظیم از این بلای خانمان‌سوز با حیله‌های غیرقابل‌توجیه به اسم شرع مقدس از سوی سود جویان نشود.

مشخص است که در بسترسازی و تبیین مزایای بانکداری اسلامی در مقابل بانکداری ربوی، نهادهای آموزشی و تربیتی موظف هستند تا در زمینه نیازهای نیروی انسانی کارآمد، کمک کنند.

در یک‌کلام باید گفت: «بهبود و یا تصحیح اوضاع فعلی بانک‌ها در کشور ما یک ضرورت جدی است»؛ زیرا برخی قراردادهایی که در بانک‌ها منعقد می‌شود، فقط سرمایه‌های نقدی مردم را اخذ کرده و از نحوه سوددهی آنها «که البته اگر نگوییم ربا بوده اما مشکوک به ربا است» هیچ اطلاعی در اختیار مردم نمی‌گذارند و فرد سرمایه‌گذار نمی‌داند پول آنها دقیقاً درکجا و چه‌کاری سرمایه‌گذاری می‌شود! که این کار به لحاظ شرع مقدس دارای اشکال جدی است.

و اینجاست که در بانکداری اسلامی جایی برای چنین سرمایه‌گذاری‌ها نبوده و «متأسفانه سیستم بانکداری کشور ما مبتلا به چنین مشکلات خلاف شرعی است و مادامی که قوانین شرعی بانکداری اسلامی در بانک‌ها و مؤسسات اعتباری کشور اصلاح نشود نمی‌توانیم ادعا کنیم در بانک‌های ایران، بانکداری اسلامی به‌طور کامل اجرا می‌شود» و این نکته قابل‌تأمل، بسیار جدی و حیاتی است که مراجع معظم تقلید و کارشناسان بانکداری اسلامی به آن اشاره کرده و خطر چنین دستگاهی را در رسانه و تریبون‌های مختلف به مردم و مسئولین گوشزد کرده‌اند.

یادداشت: حجت الاسلام امین بهرامی